NHỮNG CÂU HỎI KHÓ

          "Thời tôi sống có rất nhiều câu hỏi

          Câu trả lời thật không dễ dàng chi"

                                                 Nguyễn Trọng Tạo .

     1.  Gần ba chục năm trước, bạn tôi mời bạn bè cùng lớp phổ thông tới dự buổi bảo vệ luân án phó tiến sĩ chuyên nghành xây dựng đảng.  Căn phòng không lớn lắm, không khí nhẹ nhàng thân mật. Chúng tôi yên lặng nghe thuyết trình, đánh giá, những câu hỏi phản biện và trả lời bảo vệ. Tất cả đều êm đẹp trôi chảy.

     Người đặt câu hỏi cuôi cùng là ông trưởng ban lý luận T.Ư:

     - Anh có thể trả lời ngay bây giờ, hoặc không, để sau cũng được. Anh hãy cho biết Đảng ta đã thực sự có hay chưa một hệ thống lý luận về xây dựng đảng?

     Cả phòng im phắc. Câu hỏi quá khó.  Chúng tôi hồi hộp, lo lắng. Nhưng bạn tôi đã bình tĩnh đứng lên trả lời rành rọt:

    - Bằng thắng lợi vẻ vang dành được chính quyền về tay công nông, bằng những chiến thắng lẫy lừng trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, bằng những thành tựu to lớn trong công cuộc xây dựng CNXH dưới sự lãnh đạo của Đảng,  chứng tỏ Đảng ta đã có hệ thống lý luận vững chắc về xây dựng đảng và đường lối CM.

     Trả lời rất thông minh, bạn tôi đã được mọi người vỗ tay tán thưởng. Hội đồng biểu quyết chấm luận văn xuất sắc.

    Trong cuộc liên hoan tiếp đó, chúng tôi quây lại chúc mừng. Bạn tôi khiêm tốn nói: Phó tiến sĩ (PTS)  gì đâu, chỉ là phun thuốc sâu thôi. Cả bọn cười vui.

      2. Lứa chúng tôi nghĩ hưu lâu rồi, bạn tôi cũng vậy. Gặp nhau bạn bảo: May mà mình tránh được danh vọng, chức quyền, tiền bạc. Thanh thản sống cuối đời. Rồi bạn hóm hỉnh cười.

     Tôi chợt nghĩ: Giá như ông trưởng ban lý luận ngày xưa, lại hỏi bạn tôi vào chính lúc này, vẫn câu hỏi cũ, thì bạn tôi sẽ trả lời thế nào? Rất có thể, với cách lập luận cũ, bạn tôi sẽ nói: 

     - Bằng những sai lầm của quan liêu bao cấp trì trệ, hay của chủ quan nóng vội duy ý chí. Bằng những biểu hiện thoái hóa biến chất và tham nhũng ở khắp mọi cấp mọi nơi trong đảng. Bằng việc có cả một bầy sâu ăn không từ một thứ gì, bằng việc ta tự đánh ta trong nội bộ, và việc lúng túng không biết trăm năm sau đã có... chứng tỏ...          

    Bạn tôi dừng lại đó, cười gượng, rồi quay đi. Chắc là bạn tôi ngại. Vì nếu bạn nói ra hết thì lại một lần nữa phun thuốc sâu. Lần này mà phun thì  có khối sâu con, sâu bự sẽ chết.

   3. Một ngày mát trời, không phải ông trưởng ban lý luận mà là thằng ất ơ nào đó bất ngờ nêu câu hỏi:

     - Anh nghĩ sao về những người vô sản đã được giải phóng khỏi sự áp bức bóc lột của tư sản địa chủ, mà nay lại lũ lượt đi làm thuê cho bọn giãy chết?

     - Anh nghĩ sao về việc lót ổ đón đại bàng và trải thảm đỏ cho đầu tư của tư bản nước ngoài, vốn là kẻ thù giai cấp không đội trời chung?

     - Anh nghĩ sao về làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu? Về đại đồng thế giới?

     Thấy bạn ậm ờ, nó nói, y như lời ông trưởng ban:

     - Anh có thể trả lời ngay lúc này, nếu không, để sau cũng được.

     4. Có thể còn những câu hỏi  khác. Toàn những câu khó.   Cần một luận văn phun thuốc sâu cho mỗi câu hỏi ấy. Bạn tôi nghỉ hưu rồi không làm nữa, thì biết tìm ai?   Những câu hỏi ấy, nếu không ai trả lời thì biết làm sao? Ai chịu?  

    Đang ngắc ngứa, bỗng nhiên từ trời cao vọng xuống một câu xanh rờn:

    - Dân chọn sai thì dân chịu. chứ còn ai vào đây!

                                                                            20/11/2023.

    

    

    - 

CẢM ƠN BÁC ĐỖ LÊ ĐIỀM

Hôm qua được bác Đỗ Lê Điềm tặng cho tập thơ. Cảm ơn bác nhiều. Bác Điềm nay đã 82 nhưng rất minh mẫn.

Về  ddọc mê mải. Hay lắm. Xin trích một bài:

GIAI ĐIỆU DÂN CA
Mượt mà đầm ấm thiết tha
Vang rền nền nẩy ngân nga cõi lòng
Canh tàn quan họ còn đông
Tại nghe giã bạn chân không muốn về
Rộn ràng khăn xếp áo the
Quai thao nón thúng nghiêng che mái đầu
Vội vàng cởi áo cho nhau
Nhắn tin bảo mẹ qua cầu gió bay
Dùng giằng tay nắm cổ tay
Mắt trao ánh mắt hẹn ngày lại lên.

TƯ lIỆU SẢN XUẤT MỊN

       1. Thuở nhỏ được học rằng: Ruộng đất, trâu bò, cày bừa là tư liệu sản suất; máy móc, công xưởng cũng là tư liệu sản xuất. Ai nắm tư liệu sản xuất, người ấy làm chủ.  Ai không có tư liệu sản xuất thì phải làm thuê. Xã hội phân chia giai cấp. Người làm thuê bị chủ bóc lột, gây nên bất công. Mâu thuẫn giai cấp trở nên gay gắt, đối kháng. Tiến tới phải giải quyết mâu thuẫn đối kháng bằng bạo lực, một mất một còn.

    Dẫu không thực tin, dẫu có lờ mờ nghi ngờ điều mình đã học, nhưng vẫn phải chấp nhận thực tế trong hơn một thế kỷ nhân loại đã trải qua những điều nêu trong luận thuyết này. Thật là đau thương, thật là khủng khiếp.

       2. Về già, lúc này, với ám ảnh vật chất mịn, tôi nghĩ: Vật chất mịn cũng là tư liệu sản xuất. Không những thế mà còn là tư liệu sản xuất đặc biệt. Là thứ tư liệu cần có trước hết cho quá trình lao động sản xuất. 

      Trước hết anh phải nghĩ, phải biết mình định làm gì, rồi tới làm như thế nào? bằng vật liệu, công cụ gì? Thiết kế ra sao? Luận chứng thế nào?...  Trả lời cho hết tất cả những điều đó một cách rõ ràng, rành mạch, cụ thể... là việc của mịn.

     Bắt tay vào làm là phải phân công, điều hành, quản lý... Lại là vẫn là việc của mịn. Và trình độ, tay nghề, thái độ tình cảm của người thợ cũng là mịn.

     Rồi cải tiến. Rồi cao hơn nữa phải phát minh sáng tạo, phải độc đáo, mới lạ, đặc sắc. Và đó lại cũng là việc của mịn.

     Chưa kể, sau sản xuất, phải tiếp thị, phân phối thì cũng là việc của mịn.

    3. Vậy nên, không chỉ ruộng đất trâu bò, máy móc nhà xưởng- những thứ vật chất thô rời rạc- là tư liệu sản xuất, mà vật chất mịn cũng là tư liệu sản xuất. Thành quả cuối cùng, sản phẩm làm ra là tổng hòa của công sức tiền của lẫn trí tuệ, ý chí và tình cảm.  Nghĩa là sự tổng hòa của thô và mịn, trong đó mịn đóng vai trò cực kì quan trọng, nhiều khi là vai trò quyết định. Nhân đây xin nói thêm: tình cảm tích cực như chăm chút, thận trọng, nâng niu làm gia tăng giá trị của lao động lẫn giá trị sản phẩm. Ngược lại, tình cảm tiêu cực như ai oán, hâm hực làm giám trị của sản phẩm lẫn giá trị lao động, ấy là chưa kể nếu có sự phá hoại của hận thù thì không còn gì nữa.

    4. Một phương thức sản xuất tốt là phương thức có được sự hài hòa giữa tổ chức sản xuất hợp lý và phân phối công bằng lợi ích. Ai đóng góp nhiêu tư liệu sản xuất, ai bỏ ra nhiều công sức sản xuất, thì được hưởng nhiều thành quả. Không phân biệt chủ tớ, ai cũng được phát huy và được đóng góp của cải, công sức, trí tuệ tình cảm, cả phần thô và phần mịn vào quá trình lao động , và ai cũng được hưởng thành quả tương xứng với sự đóng góp của mình.

      Nhìn nhận, đánh giá đúng giá trị và tầm quan trọng của tư liệu sản xuất mịn sẽ khuyến khích những suy nghĩ độc đáo sáng tạo, và  biểu dương những thái độ tình cảm tích cực. Khi đó mọi người sẽ tự nhận ra giá trị của riêng mình, sẽ cố gắng học tập rèn luyện để nâng cao chất lượng mịn và sẽ hạn chế được những suy nghĩ tiêu cực, những hận thù không đáng có. Khi đó, tôi tin mọi người sẽ sống trong hòa ái, thấu hiểu. Và khi vật chất mịn là tư liệu sản xuất, khi "một người lo bằng kho người làm" được công nhận thì không còn có chuyện quy kết thặng dư là bóc lột, mà thặng dư sẽ được hiểu là giá trị của mịn, là giá trị của trí tuệ, của tư duy sáng tạo, của ý chí nghị lực, của tình yêu và đam mê... Từ đó sẽ không còn ý niệm bất công, mâu thuẫn đối kháng và bạo lực một còn một mất.

      Nếu vậy, sẽ tránh được bao cuộc chiến tương tàn, sẽ đỡ đi được bao nhiêu mất mát, đau thương, xương máu.

                                                  20/11/2023

KHÁC NHAU Ở MỊN

        Một đặc tính dễ thấy của vật chất thô là rời rạc và đếm được. Ngược lại, có thứ vật chất liên tục, trù mật không đếm được mà tôi tạm gọi là mịn. 

      Cùng một lượng vật chất thô như nhau nhưng so giữa một ngôi nhà và một đống gạch cát xi sỏi... là khác hẳn nhau. Ấy là bởi chúng khác nhau một thứ không đếm được, đó là bởi mịn.  Cùng vật liệu như nhau mà các công trình xây cất nên lại khác nhau, thì cũng bởi ở mịn. 

      Cùng bút mực như nhau mà viết nên câu chữ khác nhau, ý nghĩa của câu chữ lại càng khác nhau nữa, thì cũng bởi khác nhau ở mịn và chất lượng mịn. 

     Các nguyên tố hóa học không có nhiều, các thành phần tạo nên các nguyên tố hóa học lại càng ít, vậy mà các hợp chất có được từ đó lại vô cùng phong phú. Điều đó nhờ ở sự tương tác, nhưng sự tương tác lại nhờ ở sự sắp đặt và sự sắp đặt lại là ở mịn. Cùng là cacbua hydro mà cái thì là tinh bột, cái thì xenlulo, cái thành cây to, cái thành ngọn cỏ, âu cũng là do mịn. Cũng là ngần ấy axit amin như nhau mà thành muôn loài chim thú khác nhau, thì cũng bởi  mịn. Con người ta da thịt như nhau, hình dáng như nhau mà tài năng, dức độ tính cách khác nhau, thậm chí đối lập, âu cũng là vì mịn. 

      Cho  nên mọi vật có được là nhờ mịn. Và chúng khác nhau cũng bởi mịn. Nhưng có một điều may là mịn thay đổi được, chỉnh sửa được. Viên gạch không sửa được, nhưng ý tưởng kiến trúc thay đổi được, nhờ thế cũng vật liệu ấy, nhân công ấy mà ngôi nhà có được dáng vẻ khác, công năng khác, hợp lý và đẹp hẳn lên. Đồ đạc không thay được nhưng có thể sắp đặt lại được nhờ vậy mà gọn gàng hơn... 

     Con người không thể xây lại hay sắp xếp lại, nhưng nhờ học tập tu dưỡng rèn luyện mà có thể thay đổi nhận thức, thói quen, tính cách, thậm chí thay đổi cả số phận. Ấy cũng là biến đổi phần mịn vậy.

         

TRONG THÔ CÓ MỊN

 

      Trong vũ trụ loảng tới  sáu chục con số không (10 mũ âm 60), để có được một nguyên tử, sao cho các điện tử quay quanh hạt nhân mà không bị mất động năng, không bị hút vào nhưng cũng không văng ra, điều đó cần có sự sắp đặt hoàn hảo, không hề ngẫu nhiên, nghĩa là cần có trí tuệ mịn.

      Bao nhiêu tỉ phân tử SiO2 trong vũ trụ loảng mênh mông ấy làm sao tìm gặp được nhau để thành một hạt cát. Bao nhiêu ti tỉ hạt cát làm sao biết tìm nhau để tạo thành sa mạc. Lại phải có sự sắp  đặt tài tình của mịn.

      Cầm lên cục gạch nhìn là thô, nhưng phải có chút mịn của cái cách làm khuôn, của sự căn chỉnh độ nung... và cái tình cảm, ý chí của người thợ gửi gắm vào thì mới ra viên gạch.

       Căn nhà cũng là thô, chắp nối từ nhiều cái thô rời rạc: gạch cát gỗ đinh... Nhưng như Gödel đã nêu trong định lý bất toàn một hệ kín gạch cát gỗ đinh không thể tự nó tạo nên nếp nhà được, kể cả khi cấp thêm năng lượng. Phải có cái gì ngoài hệ vật chất thô ấy nữa thì sự chuyển từ vật liệu thành căn nhà mời có thể xong. Cái ta cần ngoài hệ kín vật chất thô ấy chính là mịn. Đó là  mịn của ý tưởnsg kiến trúc, thiết kế, là cái mịn của nguyện vọng chủ nhân,là cái mịn của tay nghề người thợ...  Bao nhiêu là cái mịn hợp thành cùng với gạch đá mới nên căn nhà mơ ước. Rồi phải có con người vào ở với bao trân quí yêu thương, nếp nhà mới thành tổ ấm. 

     Nếp nhà, viên gạch, hòn sỏi, hạt cát, cho tới li ti nguyên tử đều cùng có mịn. Nhờ vậy mà vạn vật dẫu vô tri thì vẫn có linh.

Hơn thế, những sinh thể sống, từ cỏ cây, giun dế chim muông, cao nữa cho tới con người, thì dù vẫn là rời rạc, là thô, nhưng cũng là mịn, vô cùng mịn. Phải là trí tuệ siêu việt vô biên mới có thể sắp đặt sao cho các phân tử chất hữu cơ và vô cơ hợp lại với nhau một cách hoàn chỉnh tuyệt vời để  thành cơ thể sống, biết đồng hóa, dị hóa, biết thích ứng môi trường, biết sinh sôi nảy nở. .. Và nữa, biết yêu thương nhường nhịn, biết cố gắng kiên trì..., biết học hỏi sáng tạo. 

   Vậy là có thô có mịn trong vạn vật, từ vô sinh tới hữu sinh, từ vô tri đến hữu tri. Có thô có mịn trong cõi  hữu tình và trong cả trong chốn vô tinh như thể có âm có dương trong mọi sự vật  vậy.

TỪ MỘT KHỐI LŨA

 

Lũa gù hương.

Từ một khối tách ra làm hai.

Và được như là hai mẹ con nhà cún.