RCYT: 36 XAO VA

Cái tên Xao va gợi về một người con gái, nhất là khi Xao va ở trên một dòng sông. Cô gái ấy chắc phải có nước da trắng ngần và suối tóc chảy dài óng ả. Nàng đẹp như tên Xao va đầy gợi cảm. Và thác Xao va cũng đẹp như nàng.
     Thác Xao va trên dòng nậm Việc. Đầu nguồn nậm Việc, nước chảy lặng lờ giữa đôi bờ xanh ngắt sắn ngô, xanh thẫm rừng. Về gần đến Xao va, nậm Việc tách làm hai. Dòng nhỏ, rẽ về bên phải xuôi dần từng bậc. Dòng lớn xuôi về thác. Hai dòng tụ lại ở vực sâu dưới chân thác. Giữa hai dòng ôm một cù lao đá hoa cương nhưng vẫn xanh mướt những cây rừng. Tới Xao va là một vách đá hoa cương dài gần trăm mét, gần như thẳng tắp, nối liền hai triền núi lớn. Dòng nước về đây đổ xuống vách đá thứ nhất, đều tắp, cùng lúc như nắm tay nhau nhảy vào vũ hội. Vũ hội không ngừng và dòng nước không bao giờ nghỉ.

Hết vách đá thứ nhất cao khoảng bốn, năm mét là một triền đá phẳng. Dòng thác đổ mãi làm cho triền đá lõm xuống thành chiếc hồ con, chạy dài theo chiều ngang mặt thác. Ở đây dòng nước như dừng lại nghĩ suy, đắn đo giây lát. Rồi như để khẳng định mình, chúng lại nắm tay nhau bứt khỏi dòng xoáy, lao xuống dưới…

Vách đá hoa cương thứ hai cao ngút, trơn chuội đến chóng mặt. Thác đổ ào ào, say mê, mãnh liệt. Nước tung bụi trắng xóa. Gió từ dưới xa hút lên mát lạnh. Một cây gỗ lớn trôi xuôi, lao xuống thác như ánh chớp đen. Nó cắm ngập trong vực sâu chân thác. Lâu, lâu lắm mới thấy nó nổi lên, xoay tít giữa vực như say sưa choáng váng. Xoáy nước đưa nó ra xa dần. Nó dạo một vòng quanh bờ vực, lưu luyến nhìn Xao va hùng vĩ và tuyệt đẹp, rồi lặng lẽ trôi xuôi. Thỉnh thoảng ở những khúc ngoặt, nó quay nhìn Xao va cao ngất đang tung bọt trắng xóa giữa xanh thẫm rừng nguyên sinh huyền bí. Những đỉnh núi trầm tư nhìn theo nó, nhìn theo dòng sông với niềm cảm thông trìu mến.

Xao va, trong tiếng Thái không phải là tên cô gái, mà là một khoảng cách, một độ dài, một chiều cao hai mươi sải. Tĩnh tâm, sau những giây phút ngây ngất với vẻ đẹp Xao va, là lúc ta nghĩ về thế năng dòng chảy. Những ngày cạn nhất Xao va vẫn có thể cho ta công suất 1500kw. Điều này gợi về một nhà máy thủy điện tương lai.

Nhưng cũng có thể ta không làm thủy điện, mà làm du lịch. Giữ rừng cho nguyên sinh, giữ nước cho trong xanh, mà ngắm mà bơi, mà thưởng thức, không phải là thú lắm ru. 

Đừng dịch nghĩa xao va là một độ cao. Cứ để mơ màng Xao va như người con gái trắng ngần, có mái tóc dài óng ả thả trôi….

Xao va! Ôi, tên nàng mới đẹp làm sao!.

1984